هدف: از آنجا که تغییرات جزئی بیومکانیکی در محدوده سطح اتکا بر استراتژیهای کنترل قامت و تعادل تأثیرگذار می باشد؛
هدف از انجام این تحقیق مقایسه فاکتورهای کنترل قامت و تعادل افراد با قوس کف پای متفاوت بود.
روش بررسی : این تحقیق از نوع مقایسههه ای بود. تعداد 60 نفر از دانش آموزان به طور هدفمند انتخاب و در 4 گروه همگن
15 نفری کف پای نرمال، صاف منعطف، صاف ساختاری و گود قرار گرفتند. تمامی آزمودنی ها آزمون های ای ستادن دوپا به
مدت 20 ثانیه روی فوت اسکن، لکلک و ستاره را اجرا کردند. از آزمون های تحلیل واریانس یک سویه و آزمون تعقیبی توکی
برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شد.
یافتهها: در تمامی فاکتورهای اندازه گیری کنترل قامت، تعادل ایسهههتا و پویا، بین رهار گروه تفاوت معناداری وجود داشهههت
)0/001≥p، 6/7≥f). افراد با کف پای گود در جهت داخلی خارجی )0/001≥p )و افراد با کف پای صاف در جهت قدامی خلفی
کمترین تعادل را نشان دادند )0/001≥p).
نتیجه گیری: ناهنجاری های کف پا بویژه کف پای صههاف سههاختاری، کنترل قامت و حفظ تعادل را مختل کرده و احتماال با
افزایش آسیب های مرتبط با عدم تعادل همراه است.
کلمات کلیدی: تعادل، کف پای گود، کف پای صاف منعطف، کف پای صاف ساختاری، فوت اسکن
مقدمه
تعادل، ازلحاظ بیومکانیکی به عنوان نگهداری مرکز جرم
بدن در محدودۀ سطح اتکا تعریف میشود. وجود و حفظ
تعادل مناسب و طبیعی بدن، در بسیاری از فعالیت های
روزانه، حین حرکات ورزشی و پیشگیری از آسیب اهمیت
بسیار زیادی دارد )(. جهت ایستادن، اجزای مرکزی و
محیطی سیستم عصبی، به نحو مطلوبی با یکدیگر عمل
کرده و سیستم عصبی مرکزی، ورودیهای محیطی را
پردازش و مناسب ترین پاسخ عضالنی را برای کنترل قامت
و تعادل انتخاب میکند )
کف پای انسان تنها محل تماس بدن با زمین در هنگام
حرکت می باشد و شکل پا میتواند در نحوه تقسیم شدن
نیروی عکس العمل زمین در اندامها نقش اساسی ایفا کند
)3(. با توجه به اینکه اندام تحتانی متحمل وزن بدن می
باشد، بنابراین بروز هرگونه اختاللی در وضعیت طبیعی آن
می تواند بر روی پاسچر بدن تأثیر داشته باشد )4(. به نظر
می رسد تغییرات جزئی بیومکانیکی در محدوده سطح اتکا
1 بر استراتژی کنترل قامت
و تعادل تأثیرگذار باشد؛ بنابراین
ناهنجاری های کف پا ممکن است ورودی های محیطی
ارسالشده از طریق حس های عمقی را درار اختالل کنند
)5(. محققین در بررسی اثر ناهنجاری های ساختاری کف
پا بر تعادل ایستا و پویا دریافتند افراد مبتال به ناهنجاری
2 کف پای صاف
3 و گود
در مقایسه با افراد سالم، عملکرد
تعادلی ضعیف تری دارند )6(. از طرفی هدایتی و همکاران
)7( گزارش کردند کف پای صاف تأثیری بر تعادل ایستا و
پویا ندارد )7(. فاکتورهای کنترل قامت ازجمله جابجایی-
های مرکز فشار در جهات مختلف و سرعت جابجایی نیز به
عنوان متغیرهایی در جهت پیش بینی تعادل معرفی شده
است. در این زمینه Hertel و همکاران )8( گزارش کردند
که جابجایی و سرعت جابجایی مرکز فشارکف پایی در افراد
با کف پای صاف و طبیعی مشابه است )8(. با توجه به اینکه
پا انتهایی ترین قسمت زنجیره حرکتی بدن را تشکیل
می دهد و محدوده به نسبت کورکی از سطح اتکا رابه منظور حفظ تعادل فراهم میکند، این موضوع منطقی به
نظر می رسد که حتی تغییرات کورک در محدوده کورکی
از سطح اتکا، تعادل را تحت تأثیر قرار دهد )با توجه به وجود تناقضات در گزارش نتایج تحقیقات
گذشته در زمینه تأثیرگذاری قوس های کف پا بر تعادل
ایستا و پویا و محدودیت گزارش ها با ابزار دقیق
آزمایشگاهی در ادبیات پیشینه، هدف از این تحقیق،
مقایسه فاکتورهای کنترل قامت، تعادل ایستا و پویای افراد
با قوس کف پای متفاوت بود.
روش بررسی
این پژوهش یک مطالعه نیمه تجربی و مقایسه ای بود.
جامعه تحقیق شامل دانش آموزان پسر مقطع ابتدایی 10
تا 13 سال منطقه شش اصفهان بودند. طرح نمونهگیری
بهصورت در دسترس داوطلبانه و در رهار مرحله انجام
گرفت. انتخاب تعداد نمونههای هر گروه با استفاده از
نرمافزار POWER* G نسخه ).2 .9 .1 3( صورت گرفت
)9(. شرایط ورود دانش آموزان به تحقیق داشتن دامنه سنی
10 تا 13 سال، نداشتن کوتاهی پا، شرکت داوطلبانه و ارائه
رضایتنامه و عدم استفاده از کفی طبی بود. از طرفی
معیارهای خروج از تحقیق شامل آسیب های مچ پا، انجام
جراحی در اندام تحتانی و ستون فقرات در سال گذشته،
سابقه بیماری های عصبی – اسکلتی – عضالنی، مشکالت
شنوایی و بینایی شدید با مراجعه به پرونده سالمت و عدم
تکمیل آزمون های تحقیق بودند در مرحله اول پس از کسب مجوز از اداره کل آموزش و
پرورش و مراجعه به مدارس مورد نظر، ارزیابی اولیه با
استفاده از جعبه آینه برای غربالگری اولیه جهت مشخص
کردن ساخار کف پای 720 دانشآموز این مدارس، به
صورت کیفی انجام شد. در مرحله دوم دانش آموزان با توجه
به نقش کف پای دیده شده در جعبه آینه و تست تیپ تو
به 4 گروه تقسیم شدند. در این تست از فرد خواسته
شد روی پنجه پا بلند شود، اگر قوس کف پایی شکل گرفت
فرد درار کف پای صاف منعطف و در غیر این صورت کف
پای ساختاری داشت.بر اساس معیارهای تحقیق 140 نفر از دانش آموزان
انتخاب و در مرحله سوم برای کمی کردن مقدار قوس کف
پا، از اسهکنر مدل flex IQ Contex اسهتفاده شهد )6(.
2 میزان قوس کف پای رهار گروه از طریق شاخص استاهلی
به صوت کمی با ا ستفاده از خط کش در نرمافزار فتو شاپ
مشخص گردید )شکل 1(. شاخص استاهلی از تقسیم کم
عرض ترین قسمت وسط پا به عریضترین قسمت پاشنه پا
حا صل میگردد. بر ا ساس این شاخص مقادیر 0/44> SI
بهعنوان کف پای گود، 0/89 ≥ SI ≤ 0/44 به عنوان
کف پای نر مال و 0/89 <SI بهعنوان کف پای صهههاف
بررسی و ارزیابی کمی شد )10(. در نهایت همسان سازی
گروه ها ازنظر قد، وزن و سههن انجام شهده و افراد در رهار
گروه کف پای صاف منعطف، صاف ساختاری، گود و نرمال
)هر گروه 15 نفر( ان جام گر فت. ت کالیفی که آزمودنی ها
انجام دادند شامل اجرای تعادل لکلک، گردشی ستاره در
سهه جهت و ایسهتادن روی فوت اسهکن به مدت 20 ثانیه
بود.
اندازهگیری تعادل ایستا: برای اندازهگیری آن از آزمون
تعادلی لکلک اصالح شده یا ایستادن روی یک پا استفاده
شد. ضریب پایایی برای این آزمون برابر 0/87 گزارش شده
است )11(. در این آزمون، فرد، بدون کفش و با رشمان باز
روی سطح صاف می ایستد و در حالی که دست های خود
را بر روی کمر قرار داده، کف پای غیر اتکای خود را روی
ناحیة داخلی ران پای اتک، کنار زانو قرار می دهد و این
وضعیت را حفظ میکند. هنگام اندازهگیری پس از اتخاذ
وضعیت آزمون، با استفاده از زمانسنج زمان ایستادن روی
یک پا را تا لحظة به هم خوردن این وضعیت شامل جدا
شدن دست ها از کمر، خم شدن زانو و باالتنه، ررخش
باالتنه، ررخش پای اتکا و جدا شدن پای غیر اتکا از زانوی
پای اتکا تا نزدیک صدم ثانیه ثبت شد )
اندازهگیری تعادل پویا: برای اندازهگیری تعادل پویا از
3 آزمون تعادل گردشی ستاره در سه جهت )وای(
استفاده
شد. این آزمون یکی از روش های پایا و معتبر ارزیابی تعادل
پویا است )13(. در این آزمون یک شبکه با سه خط با
زوایای ،135 135 و 90 درجه نسبت به هم وجود دارد.
آزمودنی در مرکز شبکه با یک پا ایستاده و در هر جهت سه
بار پای خود را حرکت داد و دورترین فاصله ای که با پا
توانایی رسیدن داشت به سانتی متر یادداشت شد. تمام
حرکت ها در یک جهت قبل از رفتن به جهت دیگر تکمیل
می شدند )شکل 2(. خطاهای این آزمون عبارت بودند از:
آزمودنی پای اتکا را از وسط شبکة بردارد یا درار ررخش
شود، تعادل آزمودنی در طول هر بار دستیابی کم شود،
آزمودنی وضعیت شروع و برگشت را نتواند به مدت یک
ثانیة حفظ کند، پای آزمودنی در هر نقطه درحالیکه تحمل
وزن روی پای اتکا را دارد با خط تماس پیدا کند.
اندازهگیری کنترل قامت: به منظور بررسی وضعیت
4 کنترل قامت از دستگاه )آر اس فوت اسکن
( ساخت کشور
بلژیک استفاده شد و تغییرات مرکز فشار در کف پاها به
مدت 20 ثانیه ثبت گردید. برای انجام این تست پس از گرم
کردن از آزمودنی ها خواسته شد با پای برهنه، به راحتی و
در حالی که وزنشان را به طور مساوی بین دو پا تقسیم کرده اند، روی دستگاه بایستند و به عالمتی که در فاصله
سه متری قرار دارد نگاه کند )6(. مدت زمان انجام آزمون
سه تکرار 20 ثانیه ای همراه با 15 ثانیه استراحت در بین
هر تالش بود و میانگین داده های به دست آمده به عنوان
رکورد فرد جهت محاسبات بعدی ثبت گردید. جهت تجزیه و تحلیل داده های جمعآوری شده از
نرمافزار )SPSS )نسخه 20 و )2013( Excel استفاده
گردید و سطح معناداری 0/05>p در نظر گرفته شد. در
بخش آمار استنباطی به منظور بررسی نرمال بودن داده ها
1 از آزمون کولموگروف – اسمیرنف
استفاده شد. برای
بررسی اثر قوس کف پا در رهار گروه در فاکتورهای کنترل
2 قامت، تعادل ایستا و پویا از تحلیل واریانس یک سویه
و
3 آزمون تعقیبی توکی
استفاده شد. قبل از انتخاب آزمون
تحلیل واریانس، پذیره های زیر بنایی )توزیع خطاها نرمال
بود؛ نمودار پراکنش خطاها در مقابل نمودار مقادیر
پردازش شده از مدل نشان دهندۀ ثابت بودن واریانس
خطاها بود؛ نمودار خطاها نیز نشان داد که خودهمبستگی
بین خطاها وجود ندارد( بررسی و همه آن ها برقرار بودند.
یافته ها
با توجه به جدول ،1 بین گروه ها از نظر ویژگی های
جمعیت شناختی تفاوت معناداری وجود نداشته و فقط
شاخص استاهلی آن ها تفاوت معناداری دارد، بنابراین
گروه ها در ابتدای تحقیق همگن بودند.نتایج آزمون تحلیل واریانس یک سویه به منظور بررسی
تفاوت بین رهار گروه، در فاکتورهای کنترل قامت، تعادل
ایستا و پویا نشان داد که در تمامی فاکتورهای اندازهگیری،
بین رهار گروه تفاوت معناداری وجود دارد
)0/001≥p، 6/7≥f). جداول 2 نتایج آزمون تعقیبی توکی
را به ترتیب در متغیرهای اندازه گیری نشان می دهد.
بحث و نتیجه گیری
هدف از انجام این تحقیق مقایسه فاکتورهای کنترل قامت
و تعادل افراد با قوس کف پای متفاوت بود. نتایج تحقیق
نشان داد که بین رهار گروه در فاکتورهای کنترل قامت،
تعادل ایستا و پویا تفاوت معناداری وجود دارد و افراد با کف
پای نرمال به طور معناداری در اکثر فاکتورهای اندازه گیری
شده نسبت به سه گروه دیگر بهتر و کف پای صاف
ساختاری در اکثر موارد ضعیف ترین تعادل را دارا بودند.
همچنین افراد با قوس زیاد کف پا در جهت داخلی خارجی
کمترین تعادل و افراد با صافی کف پا در جهت قدامی خلفی
کمترین تعادل را دارند.تعادل یکی از مفاهیم بحث برانگیز سیستم حسی حرکتی
بوده و کف پای انسان با سطح اندك خود، نقش مهمی در
حفظ آن ایفا میکند از این رو تغییرات کورک در محدوده
سطح اتکا، ممکن است کنترل پاسچر را تحت تأثیر قرار
دهد. بنابراین ناهنجاری ها در قوس های کف پا، بر عملکرد
فرد در موقعیت های مختلف تأثیر گذاشته و انجام روان و
به موقع حرکات را تا حد زیادی مخدوش می کند )15(.
همسو با یافته های این تحقیق مبنی بر تاثیرگذاری
قوس های کف پا بر تعادل، محققین گزارش کرده اند که
افراد دارای کف پای نرمال در متغیرهای سرعت متوسط
جابجایی مرکز فشار و حداکثر جابجایی مرکز فشار در
صفحه داخلی-خارجی، از کنترل قامت بهتری نسبت به
افراد دارای کف پای صاف و کف پای گود برخوردارند )16(.
همچنین Ebrahim و Eldien( 17 )تعادل افراد با و بدون
کف پای صاف را در متغیرهای جابجایی مرکز فشار در جهت
قدامیخلفی، داخلی خارجی و کلی، هنگامی که پا روی
4 صفحه بایودکس
ایستاده بودند اندازه گیری کردند. آن ها
در تمام شاخص های ذکر شده تفاوت معناداری بین دو
گروه گزارش کردند )17(. Elsahamy و همکاران )18
فاکتورهای کنترل تعادل را با دستگاه تعادل سنج بایودکس
اندازه گیری و گزارش کردند که هر سه شاخص کنترل
قامت در افراد با کف پای صاف نسبت به افراد با کف پای
نرمال کاهش معناداری داشته است )18از طرفی ناهمسو با نتایج تحقیق حاضر می توان به
تحقیقات زیر اشاره کرد: Hertel و همکاران )6( اثر
ناهنجاری های ساختار کف پا بر تعادل ایستا را با استفاده
از صفحة نیروسنج در دو متغیر میزان جابجایی و سرعت
جابجایی مرکز فشار بررسی کردند. آن ها گزارش کردند که
اختالف معنیداری در متغیر های اندازه گیری مرکز فشار
در بین انواع کف پا وجود ندارد )6(. Cote و همکاران )19(
کنترل قامت و تعادل پویای افراد با قوس کف پای متفاوت
را به ترتیب با دستگاه بایودکس و آزمون گردشی ستاره
اندازه گیری کردند. نتایج آن ها نشان داد که تفاوت
معناداری در شاخص های مرکزی تعادل و نوسان قامت در
بین سه گروه وجود ندارد. و در تست گردشی ستاره، گروه
کف پای صاف در جهات قدامی و قدامی-داخلی و گروه کف
پای گود در جهات خلفی و خلفی-خارجی نسبت به گروه
کف پای نرمال بیشتر عمل دسترسی را انجام داده اتد که
نشان از تعادل بهتر آن ها در این جهات است )19(. هدایتی
و همکاران )7( گزارش دادند که تفاوتی بین گروه کف پای
نرمال و گروه کف پای صاف در تعادل ایستا و پویا وجود
ندارد. آن ها نتیجه گرفتند که افراد با صافی کف پا از میزان
برابری از نیازمندی به توجه در کنترل تعادل نسبت به افراد
با کف پای نرمال برخوردارند )7(. احتماالً تفاوت در ابزار
اندازهگیری تعادل و تفاوت گروه سنی آزمودنی ها، عامل
تفاوت نتایج این تحقیقات با نتایج تحقیق حاضر باشد در پای گود، کف پا به اندازۀ کافی با سطوح زیرینش
سازگار نمی شود و افزایش جابجایی مرکز فشار در افراد با
پای گود ممکن است به دلیل ناحیه تماس کمتر بین سطح
کف پا، فوت اسکن و سطح زمین در مقایسه با افراد با
ساختار پای نرمال باشد. داشتن ناحیة سطح تماس کمتر
ممکن است به دو روش در کنترل پاسچر ایجاد اختالل
کند: اول اینکه ساختار پای گود، مرکز فشار را در طی
پرونیشن به سمت داخل انتقال میدهد )20(. و دوم این
که گودی کف پا موجب کاهش اطالعات حسی پوستی
دریافتی از ساختار کف پا نسبت به افراد با کف پای نرمال
می شود، زیرا ناحیهی سراسری کمتری در سطح کف پای
گود در ارتباط با صفحه فوت اسکن و زمین وجود دارد. این
امر موجب سازوکار ضعیف تر کنترل پاسچر در افراد با
ساختار پای گود میشود. مطالعات قبلی نشان دادهاند که
فعالیت های سیستم های آوران حسی کف پایی برای نظام
کنترل قامت مهم هستند )21(. پای گودممکن است نیروی
عکس العمل زمین را در صفحه ی فرونتال و موقعیت مرکز
فشار را تغییر دهند.همچنین تعادل افراد با کف پای صاف منعطف از افراد با
قوس نرمال کمتر بود. احتماال صافی بیش از حد در قوس
داخلی در افراد دارای کف پای صاف یک وضعیت بیش از
حد متحرك را ایجاد می کند که متعاقباً سبب ایجاد
دامنهی باالتری از فعالیت عضالت احاطه کننده و اختالل
در سیستم عصبی شده و ناپایداری پاسچرال را باعث شود
)،23 22(. به عالوه ممکن است استفاده روزمره از مساحت
بیشتر سطح کف پا در افراد با کف پای صاف به ضعف و
عدم کارایی سیستم عضالنی و راهبرد مچ پا برای حفظ تعادل منجر شده باشد.بنابراین به طور کلی می توان گفت که بین شاخصهای
سهگانه کنترل قامت، تعادل ایستا و جهت های سهگانه
تعادلی پویا در افراد با قوس کف پای متفاوت، تفاوت
معناداری وجود دارد و افراد با قوس کف پای متفاوت با
اختالل بکارگیری راهبردهای مچ پا مواجه هستند،. بدین
معنا که تغییرات در قوس های کف پا اثر مستقیم بر تعادل
افراد داشته و احتمال آسیب های مرتبط با عدم تعادل در
افراد را افزایش می دهد.پیشنهاد می شود معلمین ورزش، متخصصان حرکات
اصالحی و فیزیوتراپ ها میتوانند از نتایج این تحقیق جهت
درك تغییرات و تفاوت های تعادلی این افراد و تعدیل
تمرینات، اصالح ناهنجاری و ارائه تمرینات تعادلی در جهات
خاص عالوه بر تمرینات سابق استفاده کنند. همچنین با
توجه به اینکه تمرین می تواند بر کنترل تعادل افراد با قوس
کف پای متفاوت مؤثر باشد، انجام تحقیقی که اثر تمرینات
تعادلی ویژه را بر کنترل قامت و تعادل این افراد بررسی کند
پیشنهاد می شود. از محدودیت های تحقیق حاضر می توان
به محدود بودن پیشینه اندك در زمینه تغییرات تعادلی
افراد با کف پای صاف ساختاری اشاره کرد.
سپاسگزاری
از تمامی دانش آموزان شرکت کننده در تحقیق، آموزش و
پرورش ناحیه شش اصفهان و آزمایشگاه دانشکده علوم
ورزشی دانشگاه اصفهان که این گروه را در رسیدن به هدف
خود یاری کردند، صمیمانه تقدیر و تشکر به عمل میآید.
ضمنا این مقاله برگرفته از پایان نامه دوره کارشناسی ارشد
خانم پریسا حاجی رضایی می باشد.
در مرکز ارتوپدی فنی نویا با استفاده از انواع دستگاه اسکن کف پا،کفی طبی به صورت تخصصی برای مراجعین گرامی طراحی و ساخته می شود.جهت اطلاع از ادرس و شماره تماس به لینک زیر مراجعه نمایید: